Een zaterdag in Bloem

Het is vandaag zaterdag en om 6u45 zijn we opgestaan. Voor mij is dat een teken dat ik oud wordt. Ik ben er dan ook al bijna 29; Tram 3 staat te wachten op het peron. Of is het gewoon de schuld van Zuid-Afrika? Het uur is hier heel onlogisch. De zon komt op om 5u50 en gaat onder om 18u55. De mensen staan hier belachelijk vroeg op en de fitness is opent om 5u. Evy moet hier op in de weekends haar patiënten zien. En omdat haar collega dokter om 10u naar de kerk moet, moet ze op tijd naar Pelonomi vertrekken. Zuid-Afrika is een heel gelovig land: iedereen naar de kerk en geen seks voor het huwelijk. Dat heeft er toe geleidt dat ik de laatste tijd wat meer ben gaan nadenken over geloof.

Wat volgt zijn de conclusies van mijn gefilosofeer van de laatste weken. De gedachten zijn voor een groot deel gevoed door het bekijken van debatten tussen atheïsten als Richard Dawkins, Sam Harris, Christopher Hitchens, Daniel Dennett, en Peter Singer, en christelijken als John Lennox, William Lane Craig, en Dinesh D'Souza. De redeneringen zijn bijgevolg specifiek voor christendom als religieuze overtuiging. Dit laatste hoeft echter geen beperking te zijn voor de algemene toepasbaarheid.

Het was bioloog Stephen Jay Gould die de term "non-overlapping magisteria" (NOMA) bedacht om te beschrijven dat wetenschap en religie niet met elkaar in conflict kunnen gaan, omdat ze zich bezig houden met iets helemaal anders. Gould en vele anderen redeneren als volgt. Wetenschap probeert de wereld (werkelijkheid) te beschrijven en geeft een antwoord op de vragen hoe en wat. Laten we met het zicht op wat volgt specifiëren dat wetenschap de zichtbare werkelijkheid probeert te beschrijven. Religie (geloof) probeert een antwoord te geven op waarom. Waarom zijn we hier? Wat is ons doel? Als gevolg daarvan houdt religie zich vooral bezig met moraliteit: hoe moeten we leven? Volgens welke moraal en ethische regels?

Alvorens verder te gaan, definieer ik drie soorten geloofsovertuigingen:
1) De fundamentalistische christen gelooft haast letterlijk in de bijbel. De aarde is enkele duizenden jaren geleden geschapen door god (u kent het verhaal vast wel) en dinosaurusbotten zijn in de grond gestoken als een test voor ons geloof. Moraliteit is er ingeramt door god via Mozes en de 10 geboden. Zonder deze geboden zouden we elkaar allemaal een beetje aan het vermoorden zijn en daar zou ook niets mis mee zijn.
2) De atheïst gelooft niet in god. Als een echte wetenschapper zou een goed bewijs hem kunnen overtuigen dat er wel een god is, maar zo een bewijs is er nu eenmaal niet. God is hoogst onwaarschijnlijk en ook niet nodig.
3) De moderne christen zweeft daar ergens tussen. Hoewel zowat alles tussen een fundamentalische christen en een atheïst zou kunnen vallen onder de noemer "moderne christen", geef ik een specifieke definitie. De moderne christen aanvaardt de wetenschap en gelooft in evolutie. Toch zijn de dingen er niet zomaar of toevallig gekomen. Het is alsof een god het hele proces in gang heeft gezet, met als doel de mens te maken. Het bewuste resultaat hiervan is ook het bewustzijn en de moraliteit. Onze geest is iets bovennatuurlijks. Moraliteit komt van hogerhand en de bijbel wordt aanzien als een bron van informatie die ons die moraliteit kan bieden.

Wat hebben die overtuigingen als antwoord op de vragen hoe en wat? De fundamentalistische christen antwoordt "god". Zowel de moderne christen als de atheïst zeggen "de wetenschap". Maar laten we het hier niet over hebben.

Wat hebben die overtuigingen als antwoord op de moraliteitsvragen?
De fundamentalische christen zegt: "de 10 geboden" en eventueel dingen die ergens in een of andere regel in de bijbel staan. Homo's moeten gestraft worden met de dood (Lev. 20:13), de man is baas over de vrouw (Gen. 3:16), enkel mannen zijn heilig voor god (Luc. 2:23), Jesus is een racist (Mat. 15:24),… . De moderne christen zegt eigenlijk hetzelfde, alleen draait en wringt die de 10 geboden en de rest van de bijbel om de dingen in een moderne tijdsgeest te zien. En de atheïst? Een kleine misvatting is dat atheïsten immorele mensen zouden zijn. Mocht god bestaan, zou je er toch van uit gaan dat hij alle mensen voorzien heeft van moraliteit. De ene duidelijk wel meer dan de andere. Moraliteit valt echter ook perfect te verklaren vanuit evolutie, maar die uitleg zou ons te ver leiden. "De anderen behandelen zoals je zelf wil behandelt worden" is verre van eigen aan het christendom. Elke mentaal gezonde mens denkt er eigenlijk zo over en dus ook de atheïsten.

De moderne christen laat zich leiden in zijn leven door een wereldbeeld dat 2000 jaar oud en dus toch een beetje achterhaald is. Als je niet gelooft dat god zei "hokus pokus pereld, hier is de wereld", lijkt het mij zeer vreemd om je doen en laten te laten leiden door de bijbel. En zoals ik zei wordt die bijbel door de moderne christen wel heel creatief geïnterpreteerd. Dat laatste is dan meteen ook een bewijs voor het feit dat ze het zelf blijkbaar toch wel wat onlogisch vinden.

Volledig losstaand van het feit of er nu een god bestaat of niet (een god in de beschrijving van een moderne christen dan weliswaar), is het duidelijk dat de moraliteit bij ons ingebakken zit. We willen goed doen. Maar omdat de ene figuur al iets betere bedoelingen heeft dan de andere en de ene wat meer hersenen heeft dan de andere, is het niet slecht dat we die leefregels concretizeren en verspreiden. Dat is in mijn ogen zowat de belangrijkste rol van religie. Een rol dat het zeker vervuld heeft en waar ik dankbaar voor ben. Maar is het niet een beetje absurd om de dag van vandaag de moraliteit te baseren op de bijbel? Heeft u trouwens de bijbel al eens echt gelezen?

Als de wetenschap de werkelijkheid het best beschrijft, waarom de wetenschap niet gebruiken om de leefregels in deze werkelijkheid te definiëren? Nog niet zo heel lang geleden, werden mensen met een andere huidskleur niet echt als mensen beschouwd. Het was dus perfect normaal en ook niet in strijd met de bijbel om hen als slaaf te gebruiken. De dag van vandaag weten we dat de mens verantwoordelijk is voor het opwarmen van de aarde. We weten dat man en vrouw in essentie niet verschillen. We weten dat mensen niet de enige dieren zijn die een bewustzijn hebben, empathie kunnen tonen, of pijn kunnen voelen. We weten dat homosexualiteit geen geestesziekte is.

In die zin is het misschien zelfs immoreel om je te laten leiden door de bijbel. Maar de mens is gemakzuchtig en als we willen leven in de wereld met een moderne en correcte moraliteit, moeten we dringend anders gaan leven. Voor de meesten is dat spijtig genoeg te veel gevraagd.

Ik ben zelf een rasechte atheïst (voluit een ecocentrische utilitaristische nieuwe atheïst). Begrijp me echter niet verkeerd, ik heb niets tegen religie. Jesus was hoogstwaarchijnlijk nen toffe kerel en er zijn voorbeeld volgen is bezwaarlijk slecht te noemen. Ik wil gewoon af van het idee dat atheïsten immorele mensen zouden zijn. En ik wil dat gelovige mensen wat kritischer zijn tegenover hun eigen overtuigingen en verder kijken dan hun bijbelneus lang is.

Trouwens, het 6e gebod zegt: "gij zult niet doden". Er wordt niet gezegd dat dieren wel mogen gedood worden. En Genesis zegt bijna letterlijk dat god planten gaf aan de mens als vleesvervanger: "And God said: Behold, I have given you every herb bearing seed which is upon the face of all earth, and every tree in which is the fruit of a tree yielding seed; to you it shall be for meat." (Gen. 1:29). Hoewel god na de grote vloed zei dat de mensen de dieren mochten opeten (waarschijnlijk omdat er eigenlijk ook geen planten meer waren), zei hij wel dat er geen bloed mocht in zitten. Practisch gezien is dat gewoon onmogelijk. Waarschijnlijk was dat gewoon een test van god. Dik gebuisd, want voor zijn eigen genot negeert de mens dit woord van god.